Loop (qaytarish) JavaScriptda biror amalni bir nechta marta takrorlash uchun ishlatiladi. Looplar asosan 3 turga bo'linadi:

• For

• While

• Do while

Bularning har birining o'z vazifalari va farqlari bor.

FOR

1. For loop: biron bir ifodani bir nechta marta takrorlash uchun ishlatiladi. For kalit so'zi bilan boshlanadi va takrorlash blokida shart va qadamlar ko'rsatiladi. Misol uchun, quyidagi for loop 1 dan 5 gacha bo'lgan sonlarni ekranga chiqaradi:

for (let i = 1; i <= 5; i++) {
    console.log(i);
}

Natija quyidagicha bo'ladi

For tuzilmasini quyidagicha tasvirlash mumkin

WHILE

2. While loop: kiritilgan shart bajarilmay qolguncha takrorlanadi. Ya'ni siz kiritgan shartingiz false qiymat qaytardimi while ham ishlashdan to'xtaydi. Misol uchun, hozirgi misolni while loop da yozilishi quyidagicha bo'ladi:

let i = 5;
while (i <= 10) {
    console.log(i);
    i++;
}

Bu kod yuqoridagi sonlarni ekranga chiqaradi: 5, 6, 7, 8, 9, 10.

While tuzilmasini quyidagicha tasvirlash mumkin

DO WHILE

3. Do-while loop: avval amal bajaradi, so'ng shartni tekshiradi va shart bajarilishida false qiymat qaytmagunicha takrorlanadi. Misol uchun, quyidagi do-while loop 10 dan 15 gacha bo'lgan sonlarni ekranga chiqaradi:

let i = 10;
do {
    console.log(i);
    i++;
} while (i <= 15);

Natija quyidagicha bo'ladi

Do while tuzilmasini quyidagicha tasvirlash mumkin

Function

JavaScriptda funksiya biror amalni bajarish uchun ishlatiladi. Funksiya bir nechta amallarni birlashtirib bera oladi va unga nom bersa bo'ladi.

Funksiyaning tuzilishini quyidagicha tasvirlash mumkin

Funksiya quyidagicha yozilishi mumkin

function functionName(parameters) {
    // amallar
    return result; // o'zgaruvchi
}

Bu yerda:

• functionName - funksiya nomi (bu nom unikal bo'lishi kerak).
• parameters - funksiya uchun kerak bo'lgan parametrlar (bo'sh bo'lishi mumkin).
• amallar - funksiya bajarishi kerak bo'lgan amallar.
• result - funksiya qaytarishi kerak bo'lgan qiymat (bo'sh bo'lishi mumkin).

Funksiyaga misol keltiradigan bo'lsak:

Quyidagi funksiya ikki sonni qo'shadi va natijani qaytaradi:

function addNumbers(a, b) {
    let result = a + b;
    return result;
}

let sum = addNumbers(5, 3);
console.log(sum); // 8

Bu kod ikki sonni qo'shadi va qaytgan natijani chiqaradi. Funksiyalar JavaScriptda kodni qisqartirish va qayta ishlatishni osonlashtirish uchun ham foydalaniladi.

JavaScriptda funksiyalarni e'lon qilishning bir nechta usullari mavjud:

• Function Declaration (Funksiya E'lon Qilish): Bu usulda funksiyaga nom beriladi va pasda chaqiriladi.

function greet(name) {
  console.log("Salom, " + name + "!");
}

greet("Diyor");

• Function Expression (Funksiya Ifodasi): Funksiyalar o'zgaruvchilarga o'zlashtirilib, ularga nom berilmaydi.

let greet = function(name) {
  console.log("Salom, " + name + "!");
};

greet("Diyor");

• Arrow Function (Oqimli Funksiya): ES6 da chiqqan yangi funksiya sintaksisi. U qisqa ko'rinishda funksiyani ifodalaydi.

let greet = (name) => {
  console.log("Salom, " + name + "!");
};

greet("Diyor");

---

---

---

Loop ga oid qiziqarli misol ishlaymiz.

Masala sharti quyidagicha

• Ixtiyoriy kiritilgan son ichida kelgan sonlar agar 3 ga ham 5 ga ham qoldiqsiz bo'linsa "FizzBuzz", 3 ga qoldiqsiz bo'linsa "Fizz", 5 ga qoldiqsiz bo'linsa "Buzz", aks holda sonning o'zi chiqarilsin.

let son = +prompt("Istagan soningizni kiriting (min: 15)")

for (let i = 1; i <= son; i++) {
    let output = "";
    if (i % 3 === 0) output += "Fizz";
    if (i % 5 === 0) output += "Buzz";
    console.log(output || i);
  }

Javobi quyidagicha bo'ladi:

Masala haqida batafsil to'xtaladigan bo'lsak, son degan o'zgaruvchiga foydalanuvchi tomonidan ixtiyoriy son kiritiladi (tavsiya etiladi min=15), for loop ichida output o'zgaruvchisi e'lon qilinadi, so'ngra for loop yordamida 1 dan son gacha bo'lgan sonlar ichidan 3 ga qoldiqsiz bo'linadigan sonlar Fizz, 5 ga qoldiqsiz bo;linadigan sonlar Buzz, 3 ga ham 5 ga ham qoldiqsiz bo'linadigan sonlar FizzBuzz, qolgan sonlarning o'zi output ga o'zlashtiriladi va console ga chiqariladi.

For loop ga oid bir osonroq misol keltirsak:

Masala sharti quyidagicha

• 1 dan 10 gacha bo'lgan juft sonlar chiqarilsin.

for (let i = 2; i <= 10; i += 2) {
  console.log(i);
}

Bu yerda i ga boshlang'ich qiymat sifatida 2 teng deb olindi va har shart bajarilganda 2 o'zlashtirib boriladi. Agar siz 10 sonini ixtiyoriy qilmoqchi bo'lsangiz bir o'zgaruvchi kiritib olishingiz kerak bo'ladi. Ya'ni let number = +prompt('Ixtiyoriy son') va 10 sonini o'rniga number o'zgaruvchisini qo'yib ketishingiz kerak bo'ladi.

let number = +prompt('Ixtiyoriy son')

for (let i = 2; i <= number; i += 2) {
  console.log(i);
}

While loop ga oid bir osonroq misol keltirsak:

5 dan 1 gacha bo'lgan sonlar teskari tartibda chiqarilsin.

let i = 5;
while (i >= 1) {
  console.log(i);
  i--;
}

Tabiiyki, boshqa misollardan ajralib turadigan jihatlaridan biri asosan i-- degan joyidir, chunki ko'p hollarda i++ ko'rinishda keladi.

Bu masalada 5 ni ixtiyoriy son qilish uchun quyidagicha code yoziladi:

let i = +prompt("Ixtiyoriy son kiriting:");

while (i >= 1) {
  console.log(i);
  i--;
}

Do while da yuqoridagi misol ishlab ko'ramiz

let i = 5;
do {
  console.log(i);
  i--;
} while (i >= 1);

Bu kod do blokini bajaradi, keyin shartni tekshiradi va agar shart bajarilgan bo'lsa, qaytadan "do" blokini bajaradi. Shart bajarilmaganligi yoki bajarilganligini "do-while" loop bajariladi. Natijada, konsolga 5 dan 1 gacha teskari tartibdagi sonlar chiqadi.

Function

Funksiya haqida batafsil ma'lumotlarni yuqorida keltirib o'tganmiz, keling endi shunga doir bir nechta misollar ishlab ko'ramiz

1. Ikki sonning yig'indisini hisoblash uchun funksiya tuzilsin.

function sum(a, b) {
  return a + b;
}

let result = sum(5, 3);
console.log(result); // 8

Return

return haqida ba'tafsil aytadigan bo'lsak, return operatori funksiyadan qiymat qaytarish uchun ishlatiladi. Bu operator funksiya ichidagi barcha amallar bajarilganidan so'ng, funksiyaga aniq bir qiymat tayinlab beradi desak mubolag'a bo'lmaydi. return operatoridan so'ng kod bajarilmasa, funksiya qayta chaqirilgan joyga qaytmasligi mumkin.

Yuqoridagi misolda return a + b ning qiymatini funksiyaga yuklaydi va funksiyaning qiymati returndagi qiymatga teng bo'ladi. So'ngra console.log ga funksiyani kiritishimiz mumkin bo'ladi.

2. Sonning juft yoki toq ekanligini tekshirish uchun funksiya.

function isEven(num) {
  return num % 2 === 0;
}

console.log(isEven(4)); // true
console.log(isEven(7)); // false

3. 100 gacha bo'lgan sonlar yig'ingisini hisoblash uchun funksiya.

function sumNumbersUpTo100() {
  let sum = 0;
  for (let i = 1; i <= 100; i++) {
    sum += i;
  }
  return sum;
}

let result = sumNumbersUpTo100();
console.log(result); // 5050

Bu kodlar 100 gacha bo'lgan sonlarning yig'indisini hisoblab beradi. 100 ning o'rniga ixtiyoriy son qo'yish uchun quyidagicha kod yoziladi

let num = +prompt("Ixtiyoriy son kiriting:")
function sumNumbersUpToN() {
  let sum = 0;
  for (let i = 1; i <= N; i++) {
    sum += i;
  }
  return sum;
}

let result = sumNumbersUpToN(num);
console.log(result); // Natija

Array (Massiv)

Massivlar JavaScriptda keng qo'llaniladi va ko'p funksiyalarda ishlatiladi. Ular o'zgaruvchilarni saqlash, ma'lumotlarni tahlil qilish va ko'p qismlarini boshqarish uchun juda qulaydir.

Tushunarliroq bo'lishi uchun quyidagi misollarni ko'ramiz

• let types = ["string", "boolean", "number"]
• let variables = ["variable", "true", "false"]
• let numbers = ["5", "1", "45"]

Massivlarni e'lon qilish usullari:

• Literal Usul: Eng oddiy usul, kvadrat qavs ochiladi va elementlar vergullar bilan ajratiladi.

let types = ["string", "boolean", "number"]

• Array() Konstruktori: new operatori bilan ishlatiladi va elementlar argumentlar sifatida beriladi.

let numbers = new Array(1, 2, 3, 4, 5);

• Elementlarsiz bo'sh massiv yaratish.

let emptyArray = [];

• Array.of() Metodi: Berilgan argumentlarni elementlar sifatida qabul qilib, massiv yaratadi.

let nums = Array.of(1, 2, 3, 4, 5);

• Array.from() Metodi: Tartiblanmagan ma'lumotlar to'plamidan massiv yaratish.

let str = "hello"; let chars = Array.from(str);

Har bir usulning o'ziga xos qulayliklari va foydalanish shakllari mavjud. Ko'pincha, birinchi usul, yani literal usul eng ko'p qo'llaniladi va juda sodda.

Array metodlari

• push(): Massivning oxiriga yangi element qo'shadi.

let fruits = ["olma", "banan"];
fruits.push("shaftoli");
// fruits: ["olma", "banan", "shaftoli"]

• pop(): Massivning oxiridagi elementni olib tashlaydi.

let fruits = ["olma", "banan", "shaftoli"];
let lastFruit = fruits.pop();
// lastFruit: "shaftoli", fruits: ["olma", "banan"]

• shift(): Massivning boshidagi elementni olib tashlaydi.

let fruits = ["olma", "banan", "shaftoli"];
let firstFruit = fruits.shift();
// firstFruit: "olma", fruits: ["banan", "shaftoli"]

• unshift(): Massivning boshiga yangi element qo'shadi.

let fruits = ["banan", "shaftoli"];
fruits.unshift("olma");
// fruits: ["olma", "banan", "shaftoli"]

• slice(): Massivdan bir qismni ko'chirib olish uchun ishlatiladi.

let fruits = ["olma", "banan", "shaftoli", "anor"];
let citrus = fruits.slice(2);
// citrus: ["shaftoli", "anor"], fruits: ["olma", "banan", "shaftoli", "anor"]

• splice(): Massivda biror elementlarni o'zgartirish uchun ishlatiladi.

let fruits = ["olma", "banan", "shaftoli", "anor"];
fruits.splice(2, 1, "apelsin");
// fruits: ["olma", "banan", "apelsin", "anor"]

Bu faqat ba'zi metodlardir, JavaScriptda massivlar bilan ishlashning yana ko'p usullari mavjud.

Object

JavaScriptda obyektlar degani keys va qiymatlar jamlanmasini ifodalaydigan ma'lumot turi hisoblanadi. Obyektning har bir key si bir qiymatga mos keladi. Quyidagi misolda bir obyektni qanday yaratish va unga qanday murojaat qilishni ko'rsataman:

// Obyekt yaratish
let person = {
  name: "Mirabbos",
  age: 22,
  city: "Tashkent"
};

// Obyektning kalitlariga murojaat qilish
console.log(person.name); // "Mirabbos"
console.log(person.age); // 22
console.log(person.city); // "Tashkent"

// Obyektning kalitlarini o'zgartirish
person.age = 23;

// Yangi kalit qo'shish
person.job = "Developer";

// Obyektning yangilangan versiyasini chiqarish
console.log(person); // { name: "Mirabbos", age: 23, city: "Tashkent", job: "Developer" }

Obyektlarning qiymatlariga murojaat qilish uchun massivlarga o'xshab indekslar ishlatilmaydi, ammo o'rniga key nomi yoziladi. Obyektning har bir keysi uning qiymatiga mos keladi. keys string, number yoki boshqa ma'lumot turlari bo'lishi mumkin.

JavaScriptda obyekt elon qilishning ikkita asosiy usuli mavjud:

1. Literal Usul: Eng oddiy usul, obyektni yaratish uchun o'zgaruvchiga kvadrat qavs ichida keys va ularning qiymatlari beriladi.

let person = {
  name: "Jo"Mirabbos",
  age: 22,
  city: "Tashkent"
}

2. Konstruktor Funksiyasi Orqali: Object konstruktor funksiyasidan foydalanib obyekt yaratish.

let person = new Object();
person.name = "Mirabbos";
person.age = 22;
person.city = "Tashkent";

Eng ko'p ishlatiladigan usul literal usulidir, chunki uning syntaxi oddiy va qulay. Konstruktor funksiyasidan foydalanish esa ba'zi holatlarda kerak bo'ladi, masalan, dastur davomida yangi obyektlarni dinamik ravishda yaratish kerak bo'lganda.

Object ichida object, array va function lar ham kelishi mumkin.

let person = {
  name: "Mirabbos",
  age: 22,
  hobbies: ["listening music", "play game", "coding"],
  greet: function() {
    console.log("Hello, my name is " + person.name + ".");
  }
};

console.log(person.name); // "Mirabbos"
console.log(person.hobbies[0]); // "Listening music"
person.greet(); // "Hello, my name is Mirabbos."